جمکران؛ نماد عشق و ارادت و میعادگاه عاشقان ولایت 

به گزارش سراج24؛ مسجد جمکران، مسجدی مقدس، منسوب به امام عصرحضرت مهدی(ارواحنا له الفدا) در حاشیه شهر قم و در فاصله حدود ۸ کیلومتری حرم حضرت معصومه(سلام الله علیها) است. 
این مسجد به سبب نزدیکی به روستای جمکران، به این نام شهرت یافته است. این مسجد در گذشته با اتکا به سنگ مرمری که قدمگاه امام دوازدهم شیعیان دانسته می‌شد، به «‌مسجد قدمگاه‌» مشهور بود. مسجد جمکران به دلیل انتساب به امام زمان(عج)، «مسجد صاحب‌الزمان‌» نیز نامیده شده است.

انتساب به امام زمان(عج)
بر اساس نقل میرزا حسین نوری (درگذشت: ۱۳۲۰ق)، از محدّثان شیعه، مسجد جمکران در قرن چهارم قمری به‌دستور امام مهدی(عج) و به دست شخصی به نام سید ابوالحسن از علمای قم بنا شده است.
محدث نوری از حسن بن مُثله جمکرانی نقل می‌کند که او در شب سه‌شنبه ۱۷ رمضان سال ۳۹۳ق در محلی که بعدها مسجد جمکران در آن ساخته شد خدمت امام زمان رسیده و حضرت به او دستوراتی داد: یکی اینکه از حسن بن مسلم بخواهد در این مکان که زمین شریفی است و او آن‌را به زمین خود ملحق کرده‌ دیگر کشاورزی نکند. دوم اینکه به سید ابوالحسن (از علمای قم) بگوید که با دریافت مبلغی که حسن بن مسلم از کشاورزیِ چند ساله در آن زمین به دست آورده، در آنجا مسجدی بنا کند.

ماجرای ساخت
داستان ساخت مسجد جمکران در کتاب‌های محدث نوری مانند کلمه طیبه، نجم الثاقب، مستدرک الوسائل و جنة المأوی نقل شده است. محدث نوری، داستان را به کتاب تاریخ قم نسبت داده و نوشته که تاریخ قم آن را از کتاب مونس الحزین فی معرفة الحق و الیقین اثر شیخ صدوق نقل کرده است.

محدث نوری همچنین در مستدرک الوسائل‌ گفته است که این داستان را در حاشیه کتاب نقد الرجال به خط محمدعلی بهبهانی (درگذشت: ۱۲۱۶ق) دیده که آن را به کتاب مونس الحزین نسبت داده است.

اعمال عبادی مسجد
برای مسجد جمکران دو نماز دو رکعتی ذکر شده است؛ نماز تحیت مسجد و نماز امام زمان؛ نماز اول که به نیت نماز تحیت مسجد است، در هر رکعت آن یک بار سوره حمد و هفت بار سوره قل هو الله خوانده می‌شود و ذکر رکوع و سجود، هفت مرتبه تکرار می‌شود.

نماز دوم به نیت نماز امام زمان خوانده می‌شود و در هر رکعت آن، آیه ایاک نعبد و ایاک نستعین صد بار تکرار می‌شود و بعد از آن بقیه سوره حمد و یک مرتبه سوره توحید قرائت می‌شود. سپس ذکر رکوع و سجود، هفت مرتبه تکرار می‌شود. پس از سلام نماز، یک بار ذکر لا اله الا الله و سپس تسبیحات حضرت زهرا گفته می‌شود. نمازگزار پس از آن باید در سجده، صد بار صلوات بفرستد.

محدث نوری، صدور اعمال مسجد جمکران را به امام زمان نسبت داده و از او نقل کرده که «مردم به این مکان رغبت کنند و آن را عزیز بدارند». چنانکه او نوشته، کسی که این چهار رکعت نماز را در مسجد جمکران به جا بیاورد، مانند کسی است که در کعبه نماز خوانده است. شیخ عباس قمی این اعمال را به نقل از استادش محدث نوری در مفاتیح الجنان آورده است.

توسعه بنای مسجد بعد از انقلاب
پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، شورای مدیریت حوزه علمیه قم، هیئت امنای مسجد جمکران را معرفی کرد و اداره اوقاف و امور خیریه، نظارت بر امور آن را بر عهده گرفت و توسعه مسجد سرعت گرفت. پس از آن ۴۰ هکتار زمین در اختیار مسجد جمکران قرار گرفت که ۵/۵ هکتار آن به محوطه و صحن اصلی اختصاص یافت. همچنین در سال ۱۳۸۲ طرحی تصویب شد که برای مجموعه مسجد جمکران، حدود ۲۵۰ هکتار زمین در نظر گرفته شده بود و نزدیک به ۳۰ هزار مترمربع آن به مسجد مقام و شبستان‌ها اختصاص داشت و مابقی، مربوط به صحن و ساختمان‌های ادارای و خدماتی می‌شد. در این طرح، ساختمان‌های مسجد به جز مسجد مقام، بازسازی شد. مسجد جمکران با واحدهای مختلفی مانند واحد مراسم و تبلیغات، روابط عمومی، کتابخانه، انتشارات، ثبت کرامات و نذورات و هدایا، اداره می‌شود. 

صحن اصلی
مسجد جمکران، شش ورودی دارد که ورودی شمال شرقی، مستقیما به شبستان اصلی مسجد می‌رسد. در اطرف صحن، مناره‌هایی ساخته شده که بنا به گفته مسئولان مسجد جمکران، تعداد آنها به ۱۴ خواهد رسید.

شبستان‌ها
شبستان‌های غربی و شرقی: در دو طرف مسجد مقام، دو شبستان وجود دارد که هر کدام با ۴ هزار متر مربع زیربنا در دو طبقه ساخته شده‌اند. قسمت‌های داخلی این شبستان‌ها آیینه‌کاری شده است و هریک دارای دو گنبد قرینه‌اند.
چاه عریضه
در محوطه بیرونی مسجد، و در پشت ساختمان مسجد مقام، چاهی وجود دارد که به چاه عریضه معروف است. شیعیان با اعتقاد به تقدس این چاه، عریضه‌ و نامه‌های خود به امام زمان(عج) را در آن می‌اندازند. 

مسجد جمکران در نگاه علما و بزرگان
منزلت مسجد جمکران در کلام امام خامنه ای(مدظله العالی)
جمکران رفتن شما را پولادین می‌کند؛ نماز شب خواندن، نافله خواندن، دعا خواندن، ذکر گفتن، متوجه خدا بودن، زیارت رفتن، توسل کردن و به مسجد جمکران رفتن، سازنده است. اینها شما را پولادین خواهد کرد. (سخنرانی در جمع طلاب و فضلای حوزه علمیم قم در یکم اسفند سال ۱۳۷۰)

یک مرکز به این عظمت، به این قداست- که مورد توجه بزرگان بوده است، مورد توجه رجال الغیب و عبادالله و امناءالله بوده- این جور از چشم مردم در واقع پنهان بود و کسی توجهی نداشت. بزرگان علما اینجا می آمدند، زیارت می کردند... اهل معنا و اهل توجه و تذکر، دلداده به این محل بودند لکن توده مردم، عامه مردم، حتی ما طلبه ها بی‌توجه بودیم، غافل بودیم. (در دیدار با خادمین مسجد مقدس جمکران در ششم آبان ماه سال ۱۳۸۹)

حضرت آیت الله العظمی بهجت:
فرج حضرت را در جمکران بخواهید/ جمکران از سهله کمتر نیست
افسوس که همه برای برآورده شدن حاجت شخصی خود به مسجد جمکران می‌روند و نمی‌دانند که آن حضرت چه التماس دعایی از آنها دارد که برای تعجیل فرج او دعا کنند! چنانکه به آن آقا فرموده بود: اینها که به اینجا آمده‌اند، دوستان خوب ما هستند، و هر کدام حاجتی دارند: خانه، زن، مال، ادای دین! ولی هیچ کس در فکر من نیست! آری! او هزار سال است که زندانی است، لذا هر کسی که برای حاجتی به مکان مقدس مانند مسجد جمکران می‌رود، باید که اعظم حاجت نزد او، واسطه فیض، یعنی فرج خود آن حضرت را از خدا بخواهد. ما معتقدیم که این مشاهد مبارک و مساجدی مانند جمکران، بی‌نیاز از معرفی‌اند و اگر کسی بگوید: رفتیم و چیزی در آنجا نیافتیم به حسب ظاهر باید گفت: از روی اعتقاد صحیح نرفته است؛ یا برای امتحان رفته یا همین طوری رفته است به هر حال بهترین معرّف این مکان‌ها، خودشان هستند. 

مسجد جمکران نزد من از مسجد سهله کمتر نیست‌ و مورد عنایت است، بنابراین شایسته است مؤمنان آن را غنیمت بشمارند. (این سند مسجد جمکران) اولا خواب نیست بلکه در بیداری حسن ‌مثله جمکرانی آمد و علائم را دید که امام زمان (عج) علامت گذاری کرده و بعد با حضرت حرف زده؛ ثانیا اینقدر در ‌مسجد جمکران شفا حاصل شده، حاجتها روا شده و ملاقاتها با امام زمان(عج) واقع شده که از حد تواتر هم گذشته ‌است. (دیدار مسئولین فرهنگی مسجد مقدس جمکران با ایشان در ششم آبان ماه سال ۱۳۷۸)

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی:
جمکران جزو افسانه ها نیست
مسجد مقدس جمکران یکی از نعمت‌های است که خداوند متعال برای دنیا به ویژه کشور ایران قرار داده است؛ در بحار الانوار داستان حسن مثله جمکرانی آمده که در شب هفدهم ماه مبارک رمضان به او سفارش شده مسجد مقدس جمکران را بنا کند. هفدهم ماه مبارک رمضان سال ۳۷۳ یعنی بیش از هزار سال پیش در زمان حیات مرحوم صدوق این اتفاق افتاده است و بررسی ماجرای سفارش ساخت مسجد مقدس جمکران از سوی امام عصر(عجل الله تعالی فرجه) نشان می‌دهد که در ابتدا این مسجد ریشه تاریخی دارد و در کتب مشهور به آن اشاره شده و جزو افسانه‌ها نیست. این جریان در بیداری صورت گرفته است چون فرد مذکور به بیدار شدن از خواب صراحت دارد. (دیدار تولیت مسجد مقدس جمکران و همراهان با معظم له، تیرماه۹۴)

حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی:
فضیلت و انتساب جمکران به امام زمان(عج) ثابت است
مسجد مقدس جمکران از مساجد و مقامات مشرفه به عنایات حضرت بقیة ‌الله ارواح ‌العالمین‌ له ‌الفداء است؛ هم از جهت اصل بنا که بر حسب نقل بزرگان حدیث، از کتاب تاریخ قم و قبول اعاظم علما و اعتماد آنها بر آن، به امر حضرت بنا شده و از آن زمان تا حال خلفاً عن سلف آن را پذیرفته و شرف حضور و نماز و عبادت در آن را مغتنم شمرده‌اند و هم از جهت معجزات باهره‌ای که در آن به ‌واسطه توسلات به آن حضرت وقوع یافته و تشرف بعضی که اجمالاً معلوم و مسلم است و مثل تواتر معنوی است و بالجمله فضیلت و موقعیت و انتساب آن به حضرت ثابت است. (پاسخ به استفتاء درباره مسجد مقدس جمکران، پایگاه اطلاع¬رسانی معظم له)

حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی:
جمکران منشأ برکت است
بعضی از مساجد نام خاص ندارند؛ همان بیت‌الله هستند. بعضی از مساجد به نام ائمه(علیهم‌السلام) هستند یا مسجدالنبی است. این مسجد(مسجد مقدس جمکران) به نام مبارک حضرت ولیّ عصر، امام حیّ موجود موعود و منشأ برکت است. (دیدار تولیت مسجد مقدس جمکران و همراهان با معظم له، بهمن۹۲)

حضرت آیت الله العظمی محمد فاضل لنکرانی:
مسجد جمکران مأمن و مأوای پناهجویان
از قدیم الایام مردم مومن و ولایت دوست ایران اسلامی که همواره حیات خود را مرهون عنایات ائمه اطهار و به خصوص امام عصر(عج) می دانند، مسجد مقدس جمکران را به عنوان پناهگاهی برای تنهایی ها و مناجات و استغاثه به درگاه باریتعالی دانسته و حاجات مادی و معنوی خود را در این مکان مقدس به واسطه امام زمان(عج) از خدای منان مسئلت می نمودند. 

مسجد جمکران پایگاه اجتماعی، سیاسی و فرهنگی 
مردم فهیم و مومن ایران اسلامی در مقاطع مختلف از دوران پیروزی انقلاب گرفته تا دفاع مقدس و صحنه های متعدد دفاع از اسلام و انقلاب، مسجد جمکران را پایگاهی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی لحاظ کرده و در صحنه های حساس انقلاب با حضور در این مسجد و الهام گرفتن از معنویات برگرفته از آن، تمام قد برای دفاع از ارزشها و آرمان های جمهوری اسلامی ایستادگی کرده و مجاهدت کرده اند. 

جمکران و دفاع مقدس
مسجد جمکران برای رزمندگان اسلام در دوران دفاع مقدس از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است به نحوی که رزمندگان پیش از اعزام و در مرخصی های خود، حتما مراجعه به مسجد جمکران و دعا و راز و نیاز به درگاه الهی برای پیروزی در جنگ تحمیلی را سرلوحه امور خود قرار داده و این مسجد محل تردد، اعزام، روحیه بخشی و راز و نیاز رزمندگان غیور اسلام بوده است. 

کمک‌های اهالی جمکران به رزمندگان اسلام 
مردم روستای جمکران قم در دوران دفاع مقدس با کمک‌های نقدی و غیرنقدی خود همواره پشتیبان جمع رزمندگان اسلام بوده اند.جمکران که در سال‌های دفاع مقدس به عنوان یکی از روستا‌های قم محسوب می‌شد، به سبب وجود مسجد مقدس جمکران، از دیرباز کانون توجه و حضور زائران بی شماری از ایران اسلامی و سایر کشور‌های جهان است.

ستاد پشتیبانی جبهه و جنگ روستای جمکران در طول سال‌های دفاع مقدس، با همت مرحوم «حاج عبدالله نجف زاده» یکی از معتمدین روستا، در نوبت‌های متعدد اقدام به جمع آوری کمک‌های مردمی اهالی جمکران شامل اقلام خوراکی و پوشاکی، دام زنده، وسایل بهداشتی، ابزار بنّایی، چندین کامیون آجر، وجه نقد، چندین تانکر آب، و ارسال آن از طریق سپاه و جهاد قم به مناطق جنگی می‌نمود.
روستای جمکران در سال ۱۳۶۰ بالغ بر ۱۴۰ خانوار و حدود ۹۰۰ نفر جمعیت داشت ؛ این روستا ۱۴ شهید والامقام را تقدیم اسلام و انقلاب نموده که آخرین آنها، معلم شهید مدافع حرم، شهید مجید عسگری جمکرانی است که آذرماه سال ۱۳۹۶ در سوریه به شهادت رسید.

ماجرای نماز باران در جمکران
آیت‌الله العظمی آقا سید محمد حجت کوه کمری قدس سره چهل نفر از فضلا حوزه علمیه قم را انتخاب و دستور دادند به مسجد مقدس جمکران بروند و در آنجا بعد از نماز صاحب الزمان زیارت عاشورا بخوانند و دعا کنند که از عنایت حضرت، ولی عصر خداوند متعال باران بفرستد. طلاب صبح پیاده عازم مسجد جمکران شدند و بعد از نماز و زیارت عاشورا و دعا جهت باران که مدتی بود نیامده بود از مسجد مقدس جمکران بیرون آمدند به طرف شهر مذهبی قم. وسط راه باران چنان گرفت که قابل تحمل نبود؛ وقتی وارد منزل شدند جهت نماز که خود آقا دستور داده بود گوسفندی بکشند و آبگوشت درست کنند تمام لباس‌های آقایان خیس شده بود به طوری که فشار می‌دادند و از لباس و عمامه‌ها آب جاری می‌شد. از برکات مسجد مقدس جمکران و عنایت حضرت صاحب الزمان نسبت به سربازان خود در آن روز بارندگی مفصلی شد.

جمکران از آیات باهرات عنایت صاحب الزمان
آیت‌‌الله آقای حاج شیخ مرتضی حائری بیان کرد: مسجد جمکران یکی از آیات باهرات عنایت آن حضرت است، و توضیح این مطلب در ضمن چند جهت که شاید خیلی‌ها از آن غافل باشند، مذکور می‌شود:

۱. داستان مسجد جمکران که در بیداری واقع شده، در کتاب تاریخ قم که کتاب معتبری است، از صدوق علیه الرحمه نقل شده است. مرحوم آقای بروجردی که مرد دقیق و ملائی بود، می‌فرمود: این داستان در زمان صدوق علیه الرحمه واقع شده، و او نقل کرده است، دلالت بر کمال صحت آن دارد.

۲. داستان مشتمل بر جریانی است که مربوط به یک نفر نیست، برای این که صبح که مردم بیدار می‌شوند می‌بینند با زنجیر علامت گذاشته شده است که مردم باور کنند؛ و این زنجیر مدتی در منزل سید محترمی ظاهرا به نام سید ابوالحسن الرضا بوده است، و مردم استشفاء به آن می‌نموده اند و بعدا بدون هیچ جهت طبیعی مفقود می‌شود.

۳.جای دور از شهر و در وسط بیابان جائی نیست که مورد جعل یک فرد جمکرانی بشود، آن هم دست تنها در یک شب ماه رمضان.

۴.نوعا مردم عادی به واسطه‌ی خواب یک امامزاده را معین می‌کنند و مسجد از تصور مردم عادی دور است.

۵.اگر پیدایش این مسجد روی احساسات مذهبی و علاقه مفرط به حضرت صاحب الامر (ع) بود، می‌بایست سراسر توسل به آن بزرگوار باشد، چنانکه در این عصر مردم بیشتر زیارت حضرتش در آن مسجد می‌خوانند و متوسل به آن حضرت می‌شوند، در صورتی که در این دستور معنوی اصلا اسمی از آن حضرت نیست، حتی تا به حال هم بیشتر معروف به مسجد جمکران است، نه مسجد صاحب الزمان.

۶. متن دو داستان که نقل شد، مشهود و یا مثل مشهود خودم بود، و هر داستانی دیگری هست که فعلا تمام خصوصیات آن را در نظر ندارم، بعدا انشاء الله تحقیق نموده در این دفتر - باذنه تعالی - ذکر می‌کنم.

۷. در آن موقع که زمین این قدر بی ارزش بوده است، فقط یک مساحت کوچکی را مورد این دستور قرار داده اند، که ظاهرا حدود سه چشمه از مسجد فعلی است، که در زمان ما خیلی بزرگ شده است (ظاهرا آن چشمه‌ای که در آن محراب هست، و دو چشمه طرفین باشد.)